Codziennie większość z nas zagląda do Internetu . Czasami szukamy w nim informacji, często jednak robimy to dla rozrywki i aby utrzymać kontakt z bliskimi. Niemniej jednak są w Polsce osoby, które nie mają tak powszechnego dostępu do sieci. Dotyka ich problem tak zwanego wykluczenia cyfrowego. Czym dokładnie jest wykluczenie cyfrowe i kogo dotyczy w największej mierze?

Gdy brak dostępu do sieci

Powszechnie wydaje się normą włączenie komputera czy wyjęcie telefonu z kieszeni i swobodne surfowanie po sieci. Teoretycznie może to zrobić każdy, w praktyce jednak okazuje się, że wiele osób zwyczajnie nie ma swobodnego dostępu do sieci. Tym właśnie jest wykluczenie cyfrowe – niemożnością korzystania z osiągnięć technologicznych, jakie daje nam współczesny świat. W wąskim ujęciu odnosi się głównie do Internetu, w szerokim zaś do ogólnie pojętych nowinek cyfrowych, z których nie każdy może korzystać. Skupmy się jednak na Internecie, gdyż to właśnie tutaj w ostatnim czasie przeniosło się nasze życie. To w sieci pracujemy, robimy zakupy, spotykamy się ze znajomymi.

Wykluczenie cyfrowe pozbawia dotknięte nim osoby nie tylko możliwości surfowania po sieci dla przyjemności, ale przede wszystkim dostępu do informacji różnego typu. Osoby te nie korzystają z możliwości, jakie daje nam Internet. Nie mogą na przykład załatwić sprawy urzędowej bez wychodzenia z domu czy sprawdzić kodu recepty, jaki podał im lekarz. Okazuje się, że choć bez Internetu można żyć, to życie to jest o wiele trudniejsze. Dlatego też tak ważne jest zwalczanie wykluczenia cyfrowego, które wcale nie jest – ja się może wydawać – zjawiskiem rzadkim.

Kogo dotyczy wykluczenie cyfrowe?

W ostatnim czasie wiele mówi się o wykluczeniu cyfrowym, głównie na skutek pandemii koronawirusa. Wiele osób błędnie uważa, że problem ten dotyczy głównie mieszkańców małych miast oraz wsi. Wręcz przeciwnie – bardzo często możemy go spotkać w dużych aglomeracjach miejskich. Faktem jest, iż wykluczenie cyfrowe dotyka najczęściej seniorów. Dzieje się tak z dwóch powodów. Przede wszystkim zwykle nie są oni zainteresowani nauką obsługi komputera, lecz czasami zwyczajnie nie stać ich na zakup sprzętu, dzięki któremu uzyskają dostęp do sieci. Seniorzy boją się, że w Internecie podadzą zbyt wiele swoich danych, przez co staną się celem ataków hakerskich. Wykluczenie cyfrowe może dotykać również dzieci z rodzin wielodzietnych, które nie zawsze mają swobodny dostęp do sieci.

Powodem jest fakt, iż w domu brakuje komputerów, za pomocą których dzieci mogłyby połączyć się z wirtualnym światem. Choć problem ten nie jest tak bardzo widoczny na co dzień, gdy dzieci nie spędzają całych dni przed szklanym ekranem, to jednak unaocznił się w czasie nauki zdalnej, gdy nie każdy uczeń miał szansę na to, aby uczestniczyć w lekcjach. Wykluczenie cyfrowe może mieć więc niejedną, a co najmniej kilka przyczyn, w zależności od tego, kogo dotyczy. Nie ulega wątpliwości, że każdą z nich należy zwalczać, bowiem równy dostęp do sieci to równy dostęp do szeroko pojętej informacji!

A co mówią badania?

Komisja Europejska przeprowadziła w 2020 roku monitoring postępów państw członkowskich w zakresie cyfryzacji – Indeks gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI). Z badania wynika, że podczas gdy w skali UE średnio 58 proc. osób w wieku od 16 do 74 lat posiada co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe, polski wynik to 44 proc. Zaś tylko jedna na pięć osób posiada ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe. Problemu nie stanowią raczej młode pokolenia, dopiero wchodzące na rynek pracy. Jest natomiast znaczna grupa osób już aktywnych na rynku pracy, które tych kompetencji nie mają, zaś wykonywane przez nie zawody nie dają im możliwości nabycia ich przez doświadczenie.

Ciekawe dane pokazuje opublikowany pod koniec 2021 roku raport Fundacji Orange “Wykluczenie społeczno-cyfrowe w Polsce. Stan zjawiska, trendy, rekomendacje”. Wynika z niego, że w 2020 roku ponad 81 proc. Polaków korzystało z Internetu co najmniej raz w tygodniu. Internet ma 99,5 proc. gospodarstw domowych, w których są dzieci, niemal tyle samo dysponuje łączem szerokopasmowym. W sumie dostęp do sieci ma 90 proc. gospodarstw domowych. Dostępność do Internetu jest w Polsce coraz mniejszym problemem – znacznie większym pozostaje brak kompetencji. Raport potwierdził, że grupy w największym stopniu wykluczone cyfrowo to osoby najstarsze. Ponad połowa osób, które nigdy nie korzystały z sieci, mieszka na obszarach wiejskich.

Wykluczenie cyfrowe łączy się też z brakiem aktywności zawodowej.

W raporcie podkreślono też, że kluczową formą wykluczenia cyfrowego, decydującą o niekorzystaniu z Internetu pozostaje wykluczenie motywacyjne. 2/3 osób niekorzystających z sieci, także te, które mają potencjalny dostęp do Internetu, uzasadnia to brakiem potrzeby.  Wykluczenie motywacyjne dotyka też osób, które używały Internetu wcześniej, ale już go nie używają – zmian nastąpiła zwykle wtedy, gdy osoby te przestały pracować.

Warto przytoczyć jedną z konkluzji badania Fundacji Orange. Zdaniem jego autorów, wraz ze wzrostem znaczenia usług cyfrowych, także w następstwie pandemii COVID-19, wykluczenie społeczno-cyfrowe “przestaje być po prostu jednym z wymiarów nierówności, a staje się jego podstawą – kluczem do uczestnictwa w społeczeństwie, a także wyznacznikiem naszej pozycji społecznej w zdigitalizowanym świecie”.